Bu ölkədə meşələr əsasən kommersiya meşələri adlanır, ağaclar ev və mebel üçün taxta kimi və ya odun kimi istifadə olunur. Çox vaxt unudulur ki, bu, çoxlu müxtəlif çiçəkli və yaşıl bitkilərə (və heyvanlara) ev sahibliyi edən heyrətamiz bir ekosistemdir. Amma hər meşə eyni deyil, təkcə ağaclar deyil, meşədəki bütün bitkilər fərqlidir.
Meşə bitkiləri necə təsnif edilir?
Bir tərəfdən meşələr tərkibindəki ağacların növünə görə yarpaqlı, qarışıq və iynəyarpaqlı meşələrə bölünür. Digər meşə bitkilərini də hündürlüyünə görə təsnif etmək olar. Meşəyə ev kimi baxsanız, kök sahəsi, belə deyək, müxtəlif heyvanların yaşadığı zirzəmi əmələ gətirir, orada yaşıl bitkilərə rast gəlmək olmaz. Yer təbəqəsi birinci mərtəbəni təşkil edir. Burada likenlər, mamırlar və göbələklər (yəqin ki, meşədə ən çox istehlak edilən bitkilər) bitir. Çoxsaylı bitki növlərinin olduğu birinci mərtəbəyə ot təbəqəsi deyilir. Hündürlüyü təxminən 1,50 metrdir. Burada otlar, otlar, ferns və çiçəkli bitkilərə rast gəlmək olar. Kol təbəqəsi, ikinci mərtəbə çox növlərlə zəngindir və hündürlüyü təxminən beş metrə çatır. Ağac təbəqəsi çardaqı təşkil edir.
Torpaq qatının çirklənməsi
Torpağın adətən ilk baxışda təsəvvür etdiyinizdən daha çox ömrü var. Meşə döşəməsində həşərat və mikroorqanizmlərdən başqa gözəl meşə bitkilərinə də rast gəlmək olar.
Moose
Sərv və ya siçan mamırı (Hypnum cupressiforme)
- qurudulub yastıq dolgusu kimi istifade olunurdu
- çox formalı və görünüşü dəyişkən
Swanneck ulduz mamır (Mnium hornum)
- 2 ilə 5 sm hündürlükdə
- çəmən kimi yayılmağı sevir
Göbələk
Fly Agaric (Amanita muscaria)
- zəhərli,məstedici dərman
- yarpaqlı və iynəyarpaqlı meşələrdə
- Ağaca və ladin ağaclarını sevirəm
Top göbələyi (Amanita phalloides)
- ölümcül zəhərli
- yarpaqlı meşələrdə
Şabalıd Boletus (Boletus badius)
- yeməli
- iynəyarpaqlı meşələrdə (ladin və şam) üstünlük verilir
Chantarellus (Cantharellus cibarius)
- yeməli
- yarpaqlı və iynəyarpaqlı meşələrdə mamırlı torpaqlar
Boletus(Boletus edulis)
- yeməli
- yarpaqlı və iynəyarpaqlı meşələrdə
Meşə göbələyi (Agaricus silvaticus)
- yeməli
- iynəyarpaqlı meşələrdə,tercihen ladin ağaclarında
İpucu:
Yalnız yaxşı bildiyiniz göbələkləri toplayın, bir çox yeməli növlərin yeyilməz və hətta zəhərli qarşılığı var. Xüsusi göbələk seminarlarında biliklərinizi dərinləşdirə və göbələk haqqında çox şey öyrənə bilərsiniz.
Az çiçəkli bitkilər
Elf Çiçəyi, Corab Çiçəyi (Epimedium)
- Hündürlük: 20 - 35 sm
- Yarpaqlar: yumurtavaridən yumurtavari-lansolatvari, kənarı dişli, bazal və ya gövdə boyunca yayılmışdır
- Çiçəklər: ağ, sarı və ya çəhrayı, zərif, dördqat
- Çiçəkləmə vaxtı: Yayın əvvəli
Adi fındıqkökü, ifritə tüstüsü, paxıllıq, glandwort (Asarum europaeum)
- Yer: yarpaqlı və qarışıq meşələrdə üstünlük verilir
- Yarpaqlar: yuvarlaq-böyrəkşəkilli, alt tərəfi tüklü
- Çiçəklər: küpşəkilli, qəhvəyi-qırmızı, 3 loblu
- Çiçəkləmə vaxtı: Mart-Maya
- Xüsusi xüsusiyyətlər: həmişəyaşıl, azca bibər qoxusu var
Odun turşəngi (Oxalis acetosella)
- Yer: qarışıq və iynəyarpaqlı meşələrdə üstünlük verilir
- Hündürlük: 5 ilə 15 sm
- Yarpaqlar: ot-yaşıl, üç hissəli, yonca kimi pinnat, dadı turş
- Çiçəklər: ağ və ya çəhrayı
- Çiçəkləmə vaxtı: Aprel-iyun
Ot qatının çirklənməsi
Burada təkcə çoxlu canlılar deyil, həm də meşədə çoxlu bitkilər gizlənir. Meşədə gözləriniz açıq gəzsəniz çox şey kəşf edəcəksiniz.
Otlar
Drahtschmiele (Deschampsia flexuosa)
- Sweetgrass
- turşu və zəif torpaqlarda bitir
Adi zəlzələ otları (Briza media)
- Sweetgrass
- arıq torpaq
- təmizliklərdə tapa bilərsiniz
Ferns
(Meşə) xanım qıjı (Athyrium filix-femina)
- yayyaşılı
- 30 sm-dən 1 m uzunluğa qədər yarpaqlar
Adi tikanlı qıjı (Dryopteris carthusiana)
90 sm uzunluğa qədər yarpaqlar
Əsl qurd qıjı (Dryopteris filix-mas.)
- qışa qədər yaşıl
- 30 sm-dən 1 m uzunluğa qədər yarpaqlar
Çiçəkli bitkilər
Süpürgə heather,Heather, (Calluna vulgaris)
- Yer: yüngül (şam) meşələrə, yaylıq ərazilərə üstünlük verir
- Hündürlük: 30 sm - 1 m
- Yarpaqlar: kiçik, dərisi, pulşəkilli
- Çiçəklər: ağ, çəhrayı və ya bənövşəyi çiçəklərlə sıx rasemoz çiçəkləri
- Çiçəkləmə vaxtı: Yazın sonundan payıza
- Xüsusi xüsusiyyətləri: həmişəyaşıl cırtdan kol, odunlu
Blueberry,Blueberry, Bicberry, Zoğal (Vaccinium myrtillus)
- Yer: şam və qarışıq meşələrdə
- Hündürlük: Cırtdan kol, 10-60 sm
- Yarpaqlar: çəmən yaşıl, uzunluğu 2-3 sm, yumurtavarıdan elliptikə qədər, bir az dişlidən incə dişlərə qədər
- Çiçəklər: yaşılımtıldan qırmızıya qədər
- Çiçəkləmə vaxtı: Aprel, May
- Meyvələr: maksimum 1 sm iri qara-göy giləmeyvə, tək, azca yastı, yeməli
Qırmızı tülkü,Tülkü otu, meşə zəngi (Digitalis purpurea)
- Yer: seyrək iynəyarpaqlı meşələrə üstünlük verir
- Hündürlük: 2 m hündürlüyə qədər
- Yarpaqlar: birinci ildə bazal yarpaq rozeti, daha sonra bazal yarpaqlar 20 sm uzunluğa çatır
- Çiçəklər: Racemose çiçəklərində qırmızı-bənövşəyi çiçəklər
- Çiçəkləmə vaxtı: İyun-Avqust, yalnız ikinci ildə
- Xüsusi xüsusiyyətləri: Az miqdarda olsa belə bitkinin bütün hissələrində ölümcül zəhərlidir!
Qox qoxulu qaraçay(Helleborus foetidus)
- Yer: Palıd və fıstıq meşələri, meşə kənarları, üstünlük azacıq əhəngli torpaq
- Hündürlük: təqribən 60 sm-ə qədər
- Yarpaqlar: xoşagəlməz qoxu
- Çiçəklər: açıq-yaşıl, arabir bir az qırmızımtıl kənarı olan, salxım şəklində, asılmış, payızda görünür
- Çiçəkləmə vaxtı: qışın sonu, yazın əvvəli
- Xüsusi xüsusiyyətlər: Alt kol, zəhərli
Deadnettle (Lamium)
- Hündürlük: 20 - 80 sm
- Yarpaqlar: tərs, tüklü, küt çəngəldən qaba dişlərə qədər
- Çiçəklər: Dodaq çiçəkləri, üst dodaq qövslü, alt dodaq çoxbucaqlı, ağ, sarı, çəhrayıdan bənövşəyə qədər
- Çiçəkləmə vaxtı: sortdan asılı olaraq aprel ayından ilk şaxtaya qədər
Meşə Keçisinin Saqqalı (Aruncus dioicus)
- Hündürlük: 80 sm - 1,5 m
- Yarpaqlar: Uzunluğu 1 m-ə qədər, üç-beş hissədə iki-üç, iti dişli
- Çiçəklər: ağ, xırda, sünbüllü qismən çiçəklər, yuxarıdan asılmış bütün çiçəklər üzərində çaxnaşma şəklində düzülmüşdür
- Çiçəkləmə vaxtı: İyun-iyul
Forest Whitewort,Çoxçiçəkli Ağkök (Polygonatum multiflorum)
- Hündürlük: adətən 30-60 sm, nadir hallarda 1 m-ə qədər
- Yarpaqlar: Üst tərəfi tünd yaşıl, alt tərəfi boz-yaşıl, alternativ, ikixətli, yumurtavaridən elliptikə qədər, uzunluğu 5-17 sm
- Çiçəklər: yaşıl ucları olan ağ, 6-7 mm uzunluğunda, qoxusuz, 3-5 çiçəkli rasemoz çiçəkləri
- Çiçəkləmə vaxtı: May-İyun
- Meyvələr: Tünd göydən qara giləmeyvə, şaxtalı, ölçüsü 7-9 mm
- Xüsusi xüsusiyyətləri: bitkinin bütün hissələrində zəhərlidir
Kolu qatının bitki örtüyü
Kolu təbəqəsi adətən seyrək meşələrdə daha aydın görünür və qaranlıq iynəyarpaqlı meşələrdə tapmaq demək olar ki, qeyri-mümkündür. Meşə kənarları və boşluqlar xüsusilə növlərlə zəngindir.
Böyürtkən (Rubus sectio rubus)
seyrək meşələrdə
Fındıq (Corylus avellana)
seyrək meşələrdə, meşələrin kənarlarında
Moruq (Rubus idaeus)
meşələrin kənarlarında və boşluqlarda
İt gülü (Rosa canina)
seyrək meşələrdə və meşələrin kənarlarında
Qaratikan (Prunus spinosa)
- meşələrin kənarlarında
- kəpənək bitkisi sayılır
Qara Elderberry (Sambucus nigra)
- meşə boşluqlarında
- yetişməmiş giləmeyvə zəhərlidir
- yetişmişləri ancaq ilıq istehlak edilməlidir
Rowberry (Sorbus aucuparia)
- xırda almayabənzər meyvələr
- bir çox heyvanlar üçün vacib qida bitkisi
- bütün meşələrdə,tercihen meşənin kənarında
Yemişan (Crataegus)
- seyrək yarpaqlı və şam meşələrində
- yeməli meyvələr
Ağac təbəqəsi
Ağac təbəqəsi, ehtimal ki, meşənin ən mühüm bitkiləri olan müxtəlif yarpaqlı və iynəyarpaqlı ağaclardan əmələ gəlir. Burada siz əsasən ladin və fıstıq ağaclarına, həmçinin şam, küknar, palıd, ağcaqayın və qaraçam ağaclarına və getdikcə daha çox Duqlas küknarlarına rast gələ bilərsiniz.
Doğma iynəyarpaqlar
Douglas fir (Pseudotsuga menziesii)
- xarici iynəyarpaqlı ağac (Avropada meşə təsərrüfatı üçün yetişdirilir)
- 50 m hündürlüyə qədər
- Tac: konusvari, ladin ağacına bənzər
- Gövdə: silindrik, düz
- Qabıq: hamar, boz, qatran qabarıqlı, sonradan qırmızıdan tünd qəhvəyiyə qədər, qalın qabıqlı, dərin çatlamış
- İğneler: yumşaq, üstü yaşıl, alt 2 açıq zolaqlı, düz, ətirli ətir
- Quzular: 5-10 sm uzunluğunda, asma, açıq qəhvəyi
Spruce (Picea abies)
- 50 m hündürlüyə qədər
- Tac: nazik, konusvari
- Magistral: sütunlu
- Qabıq: boz-qəhvəyi-qırmızı-qəhvəyi, nazik miqyaslı
- İğnələr: tünd yaşıl, kvadrat, budağın ətrafında oturmuş
- Qozalar: asma, 10-16 sm uzunluqda
Şam (Pinus sylvestris)
- 40 m hündürlüyə qədər
- Tac: çətir kimi
- Baqaj: əsasən düz
- Qabıq: aşağıda qalın boz-qəhvəyi qabıq, üstü nazik, qırmızımtıl-sarı və qabıqlı
- İğneler: 3-7 sm uzunluğunda, qısa tumurcuqlarda, mavidən boz-yaşıl rəngə qədər
- Quzalar: yumurtaşəkilli, boz-qəhvəyi, qısa gövdəli
Larch (Larix decidua)
- 50 m hündürlüyə qədər
- Tac: azca konusvari
- Qabıq: dərin yivli, boz-qəhvəyi, içi qırmızı
- İğnələr: yumşaq, açıq yaşıl, qısa tumurcuqlarda salxım şəklində, payızda qızılı sarı, qışda iynəsiz
- Quzular: 3-4 sm uzunluqda, yumurta şəkilli, qəhvəyi, dik duran
(Ağ) fir (Abies alba)
- 50 m hündürlüyə qədər
- Tac: kifayət qədər yastı, leylək yuvasına bənzəyir
- Baqaj: düz
- Qabıq: ağımtıldan gümüşü-boz, incə çatlamış
- İğnələr: Alt tərəfi 2 ağ şaquli zolaqlı, yuxarı tərəfi tünd yaşıl, yastı
- Konuslar: yalnız yuxarı hissədə, dik vəziyyətdə, 10-15 sm uzunluqda
Doğma yarpaqlı ağaclar
Çinar ağcaqayın (Acer pseudoplatanus)
- 30 m hündürlüyə qədər
- Qabıq: hamar, qəhvəyi-boz, sonra açıq qəhvəyi yastı pulcuqlarda soyulur
- Yarpaqlar: uzun gövdəli, əks, 5 loblu (5 barmaq kimi), sivri girintili
- Meyvələr: 2 qanadlı yumru qozdan ibarətdir
Norway Maple (Acer platanoides)
- 30 m hündürlüyə qədər
- Qabıq: qaramtıl, incə çatlamış, qabıqlanmır
- Yarpaqlar: 5-7 loblu, küt kəsilmiş (dəyirmi), dişli
- Meyvələr: 2 qanadlı düz qozdan ibarətdir
Ash (Fraxinus excelsior)
- 40 m hündürlüyə qədər, lakin adətən 15-20 m
- Tac: əsasən yüngül
- Gövdə: uzun və düz
- Qabıq: əvvəl yaşılımtıl, sonra bozdan boz-qəhvəyiyə qədər, çatlamış
- Yarpaqlar: tərs, imparipinnate, adətən 11 ədəd mişar dişli vərəqələr
- Meyvələr: kiçik qanadlı qoz-fındıq, adətən təktoxumlu, uzunsov, sarı-qəhvəyi, asılmış, tüylü panikulalarda
vələs (Carpinus betulus)
- 25 m hündürlüyə qədər
- Gövdə: güclü girintilər
- Qabıq: gümüşü-boz, hamar
- Yarpaqlar: ikixətli, növbəli, sivri yumurtaşəkilli, kəskin qoşa dişli, paralel yanal damarlar boyunca bükülmüş
- Meyvələr: kiçik qoz-fındıq, tək toxumlu, boş asılmış pişiklərdə
Adi fıstıq (Fagus sylvatica)
- 40 m hündürlüyə qədər
- Gövdə: uzun, düz
- Qabıq: hamar, gümüşü boz
- Yarpaqlar: alternativ, iki xəttli, kənarları hamar və ya bir qədər dalğalı
- Meyvələr: üçbucaq fıstıq, parlaq qəhvəyi, tikanlı qabıq
Pedunculat palıd (Quercus robur)
- 35 m hündürlüyə qədər
- Tac: nizamsız, boş
- Gövdə: Nisbətən qısa, erkən budaqlanan
- Qabıq: əvvəlcə gümüşü-boz, hamar və parlaq, 30-cu ildən etibarən boz-qəhvəyi və dərin çatlamış
- Yarpaqlar: salxımlarla növbələşir, hər iki tərəfdə 4-5 dairəvi lob
- Meyvələr: silindrik palamutlar, stəkan formalı stəkanlarda, uzun gövdədə 1-dən 3-ə qədər
Sessile palıd (Quercus petraea)
- 40 m hündürlüyə qədər
- Tac: nizamsız
- Baqaj: uzun
- Qabıq: əvvəlcə gümüşü-boz, hamar və parlaq, 30-cu ildən etibarən boz-qəhvəyi və dərin çatlamış
- Yarpaqlar: növbəli, bərabər paylanmış, hər iki tərəfdə 5-7 dairəvi lob
- Meyvələr: silindrik palamutlar, stəkan formalı stəkanlarda, qısa gövdə üzərində salxımlar (3-dən 7-yə qədər) yığılmış
Yarpaqlı meşədə xüsusi bitkilər
Bir çox yarpaqlı meşələrdə erkən çiçək açanlara rast gəlmək olar. Onlar yazda, ağaclar yarpaq tökmədən və qalın yarpaqlar meşəni qar altmadan əvvəl çiçək açır. Yerli erkən çiçək açanlar həşəratlar üçün çox vacib qida mənbəyidir, çünki onlar ilin ilk nektarını verirlər.
Erkən çiçəklənən bitkilər
Yabanı sarımsaq, yabanı sarımsaq, meşə və ya it sarımsağı (Allium ursinum)
- tercih edilən yer: nəmli torpaqlar və fıstıq meşələri
- Hündürlük: 20-30 sm
- Yarpaqlar: yaşıl, yuxarı tərəf alt tərəfdən bir qədər tünd, lansolat, saplı
- Çiçəklər: düz çətirlərdə ağ, radial simmetrik çiçəklər
- Çiçəkləmə vaxtı: Aprel-Maya
- Xüsusi xüsusiyyətlər: Soğan, göyərti və sarımsaq ilə əlaqəli yeməli yabanı tərəvəzlər, dadı bir az sarımsaqlıdır
Qarışıqlıq ehtimalı:
Yarpaqları dərə zanbağı, xallı arum (gənc yarpaqlar ləkəsiz) və ya payız timsahı ilə asanlıqla qarışdırıla bilər, bu bitkilər çox zəhərlidir!
Taxta anemon (Anemone nemorosa)
- Hündürlük: 11 - 25 sm
- Yarpaqlar: saplı, barmaqvari, yalnız çiçəkləndikdən sonra görünür
- Çiçəklər: 6-8 ləçək, ağ, çöldə bir az çəhrayı, adətən hər bitkidə yalnız bir çiçək, nadir hallarda 2
- Çiçəkləmə vaxtı: Mart-Aprel/May
Adi Butterbur (Petasites officinalis)
- Hündürlük: çiçəkləmə zamanı təqribən 10-40 sm, sonra 1,20 m-ə qədər
- Yarpaqlar: yuvarlaqlaşdırılmış, əvvəlcə kiçik, alt tərəfi boz tüklü, sonra diametri 60 sm-ə qədər və hamar, koltsaya bənzər, lakin daha böyük
- Çiçəklər: çoxsaylı sıx qırmızı-ağdan qırmızı-bənövşəyə qədər çiçəklər, mürəkkəb salsemoza çiçəkləri
- Çiçəkləmə vaxtı: Mart-Maya
Ficaria, figroot (Ficaria verna, Ranunculus ficaria L.)
- Hündürlük: 10-20 sm
- Yarpaqlar: uzun gövdələrə bölünməmiş, ürəkdən böyrəkşəkilli
- Çiçəklər: sarı, ulduzşəkilli, diametri 1,5-6 sm, tək
- Çiçəkləmə vaxtı: Mart-Maya
- Xüsusi xüsusiyyətləri: hər yeri zəhərlidir, çiçəkləmədən əvvəl gənc yarpaqları yabanı ot kimi yeyilə bilər
Woodruff,Şirin qoxulu çarpayı (Galium odoratum)
- Hündürlük: 5 ilə 50 sm
- Yarpaqlar: gövdə üzərində qıvrılmış, ensiz-elliptik və ya uzunsov-lansolat, kobud kənarı
- Çiçəklər: kiçik və ağ, hər bitkidə bir neçə çiçək, terminal çiçəklənmə
- Çiçəkləmə vaxtı: yerdən asılı olaraq dəyişir, təxminən aprel-may və ya iyun
- Xüsusi xüsusiyyətlər: dərman və ədviyyatlı ot kimi istifadə olunur, odun çubuqunun əsas komponenti
İynəyarpaqlı meşədə bitki növləri
Bəzən iynəyarpaqlı meşələrdə yarpaqlı meşələrdən fərqli bitkilər bitir. Kölgə bitkiləri burada özünü evdəki kimi hiss edir. Bu, işığın aşağı səviyyədə olması ilə əlaqədardır, çünki iynəyarpaqlıların əksəriyyəti bütün il boyu iynələnir. Yerli iynəyarpaqlar üçün yeganə istisna, payızda iynələrini tökən larchdır. Bundan əlavə, iynəyarpaqlı meşələrdə torpaq ümumiyyətlə daha turşudur, düşən iynələr yarpaqlara nisbətən daha yavaş çürüyür, yəni humus təbəqəsi nisbətən qalındır. Burada odun otqulaqlarına, mamırlara və qıjılara, eləcə də təmiz ərazilərdə qırmızı tülkü və adi xəzərə rast gəlmək olar.
